سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی (stroke) یک عارضه ناگوار است که اغلب عوارض بسیار زیادی برای بیمار از خود به‌جای می‌گذارد و کیفیت زندگی فرد کاملا تحت تاثیر این بیماری قرار می‌گیرد. این عارضه معمولا بدون علائم مشهودی اتفاق می‌افتد از همین‌رو به آن قاتل خاموش هم می‌گویند.

اصلی‌ترین دلیل مشخص نبودن علائم سکته مغزی شباهت نشانه‌های شروع آن با سایر بیماری‌هاست که فرد در لحظات ابتدایی که زمان طلایی برای رساندن بیمار به بیمارستان است، متوجه آن‌ها نمی‌شود. این عارضه به شکل انحصاری مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد، به‌همین دلیل بعد از بروز آن بدن فرد با اختلالات شدیدی مواجه خواهد شد.

اینجاست که شناخت علائم سکته مغزی و به کار گرفتن اقدامات درمانی در لحظات اولیه به شما کمک می‌کند تا از عوارض چشمگیر آن نجات پیدا کنید.

سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی به معنی پاره شدن یگ رگ خونی در مغز و خونریزی آن است. اگر به هر دلیلی خونرسانی به مغز مسدود شود هم این عارضه رخ می‌دهد. درواقع پارگی و انسداد از رسیدن خون و اکسیژن مورد نیاز به بافت مغز جلوگیری می‌کند. خون از طریق گلبول‌های قرمز و پروتئینی به نام هموگلوبین مواد مغذی و دی‌اکسید کربن را جابه‌جا خواهد کرد.

در صورت نرسیدن اکسیژن کافی، بافت مغز و سلول‌های آن دچار آسیب شدیدی شده و با گذشتن چند دقیقه شروع به مرگ می‌کنند. از همین‌رو تمامی اعضای داخلی بدن که توسط آن ناحیه آسیب دیده مغز کنترل می‌شدند فعالیت طبیعی خود را از دست می‌دهند. این عارضه یک اورژانس داکتری است و پس از مشاهده علائم اولیه باید به سرعت فرد را به بیمارستان منتقل کنید.

عوامل خطر stroke

شایع‌ترین فاکتورهای خطر عبارتند از:

دیابت
افزایش سن
بیماری کرونا
حمله ی قلبی
کلسترول بالا
فشار خون بالا
سیگار یا قرار گرفتن در معرض دود آن

علائم قبل از سکته مغزی

نشانه‌هایی که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم در صورت اقدامات داکتری به‌موقع می‌تواند جان بیمار را از عوارض شدید این بیماری نجات دهد.

سردرد شدید ناگهانی
به سختی حرف زدن
عدم تعادل ناگهانی و سرگیجه
ضعف ناگهانی و احساس بی‌حسی
احساس گیجی و سردرگمی ناگهانی
ایجاد نابینایی ناگهانی خصوصا در یک چشم

علائم سکته مغزی

مغز به‌عنوان فرمانده بدن کنترل توانایی‌های مختلفی را برعهده دارد. از همین‌رو علائم سکته مغزی شدید یا خفیف به ناحیه آسیب‌دیده بستگی دارد. مثلا آسیب ناحیه بروکا مغز بر اثر سکته‌ی مغزی تاثیر مستقیم بر ماهیچه‌های صورت و دهان می‌گذارد، به نحوی که فرد کنترل لازم برای صحبت کردن نخواهد داشت یا عضلات دهان بیمار کج می‌شود.

در زیر با شایع‌ترین نشانه‌های این عارضه آشنا می‌شوید:

علائم سکته مغزی شدید

تشنج
سرگیجه
سفتی گردن
سردرد ناگهانی
گیجی یا آشفتگی
بی ثباتی عاطفی
حالت تهوع و استفراغ
تاری یا دوبینی
ضعف یا فلج یک طرف صورت
ناواضح صحبت کردن (dysarthria)
از دست دادن توانایی صحبت (Aphasia)
از دست دادن هماهنگی دست و پا (ataxia)
از دست دادن حس چشایی، بویایی،لامسه، بینایی و شنوایی

علائم سکته مغزی در زنان

برخی زنان علائم متفاوت و اضافه‌تری از مردان تجربه می‌کنند. آن‌ها عبارتند از:

غش
خستگی
سرگردانی
مشکل در حافظه
ضعف عمومی در دو طرف بدن

علائم سکته مغزی در خواب

از دست دادن بینایی هنگام باز کردن چشم‌ها در صبح
ضعف و سستی بازوها و عدم توانایی مرتب کردن رختخواب
از دست دادن کنترل عضلات مثانه و خیس کردن رختخواب در طول شب

علت سکته مغزی و انواع آن

برای این عارضه بسته به علت بروز آن دسته‌بندی‌های مختلفی در نظر گرفتند. اما بیش از 87 درصد سکته‌های مغزی ناشی از انسداد یا کاهش جریان خون به مغز است. در ادامه انواع سکته مغزی را بر اساس علت ایجاد آن‌ها بررسی می‌کنیم:

آمبولی علت سکته مغزی ایسکمیک

سکته مغزی ایسکمیک (ischemic stroke) بر اثر ایجاد لخته خون و نرسیدن جریان خون به مغز ایجاد می‌شود. آمبولی عارضه‌ای است که با حرکت در عروق و مسدود ساختن آن‌ها در بروز این نوع سکته نقش مهمی ایفا می‌کند. آمبولی می‌تواند به شکل لخته خون (ترومبوز)، چربی، ماده خارجی، رسوبات کلسترول یا کلسیم ظاهر شود.

ترومبوز دیگر علت سکته مغزی ایسکمیک

اصلی‌ترین دلیل سکته مغزی وجود لخته خون است که باعث مسدود شدن شریان‌های مغز می‌شود. بدین ترتیب دیگر به بخشی از مغز خون و اکسیژن کافی نمی‌رسد که موجب مرگ سلول‌های آن خواهد شد. وجود پلاک کلسترول باعث آغاز فرایند لخته شدن می‌شود که معمولا تنگ بودن عروق دلیل اصلی ایجاد پلاک است. بالا بودن فشار خون، کلسترول، دیابت و سیگار کشیدن بروز سکته مغزی ناشی از ترومبوز را تسریع می‌کند.

سکته‌ی مغزی به‌دلیل خونریزی مغزی

پاره شدن رگ خونی در مغز باعث خونریزی در بافت مغزی می‌شود که به آن هموراژیک (Hemorrhagic) می‌گویند. پس از بروز این عارضه خونرسانی و آکسیژن به مغز قطع خواهد شد و علائم سکته مغزی نمایان می‌شوند. خونریزی در بافت مغز می‌تواند باعث تورم شود و فشار داخل جمجمه را افزایش دهد.

فشارخون بالا، آنوریسم (برآمدگی رگ خونی به شکل غیرطبیعی)، تصادف، رسوب پروتئین در دیواره عروق، پارگی دیواره نازک عروق از دیگر دلایل بروز این عارضه هستند. خونریزی مغزی معمولا با علائم زیر همراه است که در صورت عدم درمان به‌موقع موجب به کما رفتن فرد یا حتی مرگ می‌شود:

عدم تحمل نور
احساس سفتی گردن
حالت تهوع و استفراغ
سردرد شدید و به صورت ناگهانی

لخته خون علت سکته در ساقه مغز

کنترل فعالیت‌های عصبی مرکزی مثل تنفس، فشارخون و هوشاری ما بر عهده ساقه مغز است. درواقع همه حرکت‌های بدن دستور انجام فعالیت را از ساقه مغز دریافت می‌کنند. از همین‌رو سکته مغزی در ناحیه مذکور عملکرد آن‌ها را غیرفعال خواهد کرد. زمانی‌که لخته خون در ساقه مغز برطرف شود و جریان خون به حالت عادی بازگردد، فرد با سرعت بیشتری بهبود می‌یابد.

حمله ایسکمیک گذرا (TIA)

حمله transient ischemic attack همان‌طور که از نامش پیداست موقتی بوده و به‌دلیل کاهش ناگهانی و گذرای جریان خون به مغز رخ می‌دهد. متخصصین سکته ایسکمیک گذرا را شبه سکته یا سکته خفیف معرفی می‌کنند، زیرا علائم بعد از چند دقیقه از بین می‌رود. اما باید آن را یک هشدار برای بروز سکته‌ی مغزی در آینده بدانید.

علائم سکته مغزی خفیف در زنان

آن‌ها عبارتند از:

درد
تشنج
گیجی
سکسکه
خواب آلودگی
ضعف عمومی
اختلال در تنفس
حالت تهوع و استفراغ
از دست دادن هوشیاری

قطع خونرسانی علت سکته خاموش

سکته مغزی خاموش (silent stroke) مانند نوع ایسکمیک با قطع ناگهانی خونرسانی به بخشی از مغز، عدم اکسیژن رسانی موثر و آسیب سلول‌های مغزی اتفاق می‌افتد. در این حالت ناحیه آسیب‌دیده بسیار کوچک است یا بخشی از مغز دچار اختلال شده است که هیچ نوع عملکرد حیاتی را کنترل نمی‌کند. به‌همین دلیل اصلا متوجه این عارضه نمی‌شوید.

علائم سکته مغزی خاموش

آن‌ها عبارتند از:

عدم تعادل ناگهانی
از دست دادن خفیف حافظه
عدم کنترل عضلات (مثانه) موقتی
اختلال در مهارت‌ها و توانایی‌های شناختی
تغییر در رفتار و شخصیت به صورت ناگهانی

درمان سکته مغزی (stroke)

یکی از سوالات پرتکرار بیماران و اطرافیان آن‌ها این است که «آیا سکته مغزی خوب می‌شود؟». نوع و مدت زمان سکته دو فاکتور اصلی هستند که شیوه درمان را مشخص می‌کنند. داکتر متخصص مغز و اعصاب و جراح مغز و اعصاب با همکاری یکدیگر بهترین روش درمانی این عارضه را برای بیمار در نظر می‌گیرند. متداول‌ترین راه‌کارها شامل موارد زیر هستند:

دارو درمانی

وارفارین (داروی ضد انعقاد و جلوگیری از لخته شدن خون)
آسپرین و کلوپیدوگزل (داروی ضد پلاکت)
داروی TPA (فعال کننده پلاسمینوژن بافتی)
آتورواستاتین (استاتین ها برای پایین آودن کلسترول)
مهارکننده آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین،مسدودکننده بتا و کانال‌های کلسیمی (داروهای فشار خون)

درمان اندوواسکولار (Endovascular)

در این حالت متخصص سعی می‌کند، رگ مسدود شده را به‌طور مستقیم درمان کنند. این شیوه در بهبود وضعیت بیمار موثر است.

برداشتن و خارج کردن لخته خون

این شیوه درمانی برای آن دسته از بیمارانی توصیه می‌شود که دارای لخته‌های خون بزرگ هستند. لخته‌های بزرگ معمولا با مصرف دارو، از بین نمی‌روند. متخصص برای این منظور از دستگاهی که به یک کاتتر متصل است، استفاده می‌کند.

روش ترومبکتومی مکانیکی

زمانی‌که داروهای شل‌کننده لخته کارساز نباشند، داکتر متخصص مغز و اعصاب از این راه‌کار استفاده می‌کند. ترومبکتومی مکانیکی به زمان حساس است و باید حتما 24 ساعت پس از شروع علائم سکته مغزی انجام شود. بدین شکل که لوله مخصوص در رگ خونی اصلی وارد و به سمت لحته خون مغز هدایت خواهد شد. ابزار موجود در لبه لوله مخصوص باعث از بین رفتن لخته می‌شود.

مدیریت فشار خون

فشار خون عامل اصلی سکته مغزی هموراژیک است. از همین‌رو مدیریت آن باعث کاهش خونریزی، لخته شدن خون و جلوگیری از بسته شدن رگ خونی آسیب دیده می‌شود.

عمل جراحی

جراحی زمانی توصیه می‌شود که ناحیه خونریزی در مغز وسیع باشد. در این حالت تزریق دارو به تنهایی کافی نیست. در عمل جراحی، متخصص لخته خون را برداشته و به این ترتیب فشار مغز کاهش می‌یابد. روش‌های جراحی عبارتند از:

ایجاد سوراخ در مغز و تخلیه خون
برش کرانیوتومی (Craniotomy)
باز شدن حفره جمجمه در صورت عدم اثربخشی روش‌های قبل

توانبخشی سکته مغزی

یکی از مهمترین راه‌کارها برای بهبودی فرد پس از این عارضه بازگردانی توانایی او به کمک توانبخشی است. اشکال مختلف آن عبارتند از:

گفتاردرمانی (برطرف شدن کُندی زبان و بازگرداندن توانایی کنترل ماهیچه برای تنفس، خوردن، نوشیدن و بلع)
فیزیوتراپی (برگرداندن توانایی استفاده از دست‌ها، بازوها، پاها و برطرف شدن مشکل تعادل یا ضعف عضلانی)
کاردرمانی (آموزش مجدد به مغز برای ادامه فعالیت روزمره همچون بهبود حرکات دست و کنترل عضلات)
شناخت درمانی (برطرف کردن مشکل حافظه و انجام تمریناتی برای به دست آوردن تمرکز بیشتر)

پیشگیری از سکته مغزی

تغییر سبک زندگی خطر بروز سکته یا عود آن را کاهش می‌هد. در ادامه روش‌های پیشگیری از سکته مغزی در خواب یا بیداری را معرفی می‌کنیم:

فعالیت بدنی منظم
حفظ تناسب اندام و وزن
رعایت رژیم غذایی سالم
عدم مصرف دخانیات و داروهای غیرمجاز مثل متامفتامین و کوکائین
مصرف منظم داروهای مرتبط با فشارخون و قندخون طبق تجویز داکتر